ਪਿੰਜਰ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ): ਵੰਡ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਦੀ ਮਾਰੂ ਕਹਾਣੀ
(Pinjar: A Haunting Tale of Partition’s Horrors)
ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੀ ਇਹ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਹਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਨਾਵਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਕਰਦੀ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਗਾਥਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਪੜ੍ਹੋ ਪੂਰੋ ਦੀ ਕਹਾਣੀ, ਜੋ ਇੱਕ "ਪਿੰਜਰ" (ਖੰਭਹੀਣ ਪੰਛੀ) ਵਾਂਗ ਆਪਣੀ ਪਹਿਚਾਣ ਲਈ ਤੜਪਦੀ ਹੈ!
ਪੂਰੋ: ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਲੜਕੀ ਦਾ ਸੁਪਨਾ
ਪੂਰੋ, ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਸੁਚੱਜੀ ਲੜਕੀ, ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਤੈਅ ਕੀਤੇ ਰਾਮ ਚੰਦ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਲਈ ਜੀਵਨ ਫੁੱਲਾਂ ਵਰਗਾ ਸੀ, ਪਰ ਇੱਕ ਰਾਤ ਸਭ ਕੁਝ ਬਦਲ ਗਿਆ...
ਰਸ਼ੀਦ ਦਾ ਅਗਵਾ: ਪਹਿਚਾਣ ਦੀ ਚੋਰੀ
ਰਸ਼ੀਦ, ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨੌਜਵਾਨ, ਪੂਰੋ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਘਰ ਤੋਂ ਅਗਵਾ ਕਰਕੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਬੀਵੀ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਪੂਰੋ ਦਾ ਨਾਮ "ਹਮੀਦਾ" ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸਦਾ ਸਰੀਰ ਜਿਉਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਆਤਮਾ ਮਰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।
ਪੂਰੋ ਦੀ ਨਵੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ: ਇੱਕ ਪਿੰਜਰ ਦੀ ਤੜਪ
ਰਸ਼ੀਦ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਪੂਰੋ ਨੂੰ ਇੱਕ "ਪਿੰਜਰ" (ਖੰਭਹੀਣ ਪੰਛੀ) ਵਾਂਗ ਕੈਦ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ। ਉਹ ਨਾ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਸੀ, ਨਾ ਹੀ ਨਵੇਂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਰਸ਼ੀਦ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਪੂਰੋ ਦਾ ਦਿਲ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵੱਲ ਧੜਕਦਾ ਸੀ।
ਵੰਡ ਦਾ ਤੂਫ਼ਾਨ: ਲਹੂ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ
1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵੰਡ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਨਰਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਹਿੰਦੂ-ਮੁਸਲਮਾਨ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦਾ ਖੂਨ ਬਹਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਪੂਰੋ, ਜੋ ਹੁਣ ਹਮੀਦਾ ਸੀ, ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਅਗਵਾ ਹੁੰਦੇ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਰਦੇ ਦੇਖਿਆ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਲਾਜੋ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਮਿਲੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਕੇ ਕੂੜੇ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸ਼ੀਦ ਦਾ ਪਰਿਵਰਤਨ: ਇੱਕ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਹੋਣਾ
ਰਸ਼ੀਦ, ਜੋ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੋ ਨੂੰ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਸੀ, ਵੰਡ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਪੂਰੋ ਨੂੰ ਕਿਹਾ: "ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਤੇਰੇ ਘਰ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ... ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।" ਪਰ ਪੂਰੋ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ: "ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਹੋ, ਮੇਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਮੈਨੂੰ 'ਭ੍ਰਸ਼ਟ' ਸਮਝ ਕੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਵੇਗਾ?"
ਪੂਰੋ ਦੀ ਮੁੜ ਮੁਲਾਕਾਤ: ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਬੇਰੁਖੀ
ਰਸ਼ੀਦ ਨੇ ਪੂਰੋ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਪਿੰਡ ਲਿਜਾ ਕੇ ਛੱਡਿਆ। ਪਰ ਉਸਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਅਤੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। "ਤੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈਂ... ਤੇਰਾ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਹੀਂ!" ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਰੋਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ। ਪੂਰੋ ਦਾ ਦਿਲ ਟੁੱਟ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਸਨੇ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ।
ਪੂਰੋ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ: ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ
ਪੂਰੋ ਨੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਵੰਡ ਦੇ ਇਸ ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਏਗੀ। ਉਸਨੇ ਅਗਵਾ ਕੀਤੀਆਂ ਹਿੰਦੂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਛੁਡਾਉਣ ਵਿੱਚ ਰਸ਼ੀਦ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ। ਇੱਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਨਵਜਾਤ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ, ਜੋ ਕਤਲਗਾਹ ਵਿੱਚ ਰੋ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਅੰਤ: ਪਹਿਚਾਣ ਦੀ ਖੋਜ
ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਪੂਰੋ ਨੂੰ ਸਮਝ ਆਇਆ ਕਿ ਧਰਮ ਜਾਂ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਇੱਕ "ਇਨਸਾਨ" ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਰਸ਼ੀਦ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਛੀ ਵਾਂਗ। ਉਸਦਾ ਪਿੰਜਰ ਟੁੱਟ ਚੁੱਕਾ ਸੀ!
ਸੰਦੇਸ਼: ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੀ ਜਿੱਤ
"ਪਿੰਜਰ" ਸਾਨੂੰ ਸਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੰਡ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਧਰਤੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਵੀ ਵੰਡੇ। ਪਰ ਪੂਰੋ ਵਰਗੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਮਰਦੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੀਆਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ: "ਇੱਕ ਔਰਤ ਦਾ ਸਰੀਰ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਪੰਨੇ ਸਮਾਜ ਨੇ ਖੋਲ੍ਹੇ, ਪਰ ਕਦੇ ਪੜ੍ਹੇ ਨਹੀਂ!"
0 Comments